…ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή… και το μεγαλείο της ψυχής
Το Πάσχα είναι μια εσωτερική γιορτή. Δεν έχει την καταναλωτική μανία των Χριστουγέννων ή τα πολύχρωμα λαμπιόνια. Έχει την αναγέννηση της άνοιξης μετά τον χειμώνα. Έχει τη συμφιλίωση με τον πόνο, την αναγνώριση της ευσπλαχνίας, τη συγχώρεση, το έλεος και την κατανόηση της ανθρώπινης φύσης αλλά και του μεγαλείου της ανθρώπινης ψυχής. Το φετινό όπως και το περσινό Πάσχα μοιάζει λίγο post modern. Σε συνθήκες που θυμίζουν έντονα τις προφητείες της Αποκάλυψης του Ιωάννη, το θρησκευτικό συναίσθημα μοιάζει λίγο σε χειμερία νάρκη, αλλά ταυτόχρονα ψάχνει και χαραμάδες να εισχωρήσει στο εσωτερικό σου γίγνεσθαι… με την ίδια ευκολία ή λογική που και η φετινή άνοιξη ψάχνει τρόπο να μπει στο σπίτι και στη διαφορετική από κάθε φορά καθημερινότητά σου.
Είτε ανήκεις σε εκείνες που πιστεύουν κι αυτή τη στιγμή το βρίσκουν περίεργο να ζουν το Πάσχα από την πλάσμα οθόνη κι όχι από την εκκλησία. Είτε ανήκεις σε όσες κάνουν τον σταυρό τους από συνήθεια. Οι λειτουργίες της Μεγάλης Εβδομάδας είναι περασμένες στο dna σου αλλά και στα κύτταρα της μνήμης της παιδικής σου ηλικίας και καταφέρνουν να κάμψουν ακόμα και το ισχυρότερο κομμάτι του ορθολογικού ή του κυνικού εαυτού σου.
Ακόμα κι αν η μόνη σου επαφή με το θείο δράμα προέρχεται από το «Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ» του Τζεφιρέλι, τα πάθη του Χριστού ελάχιστους αφήνουν ασυγκίνητους – είτε πιστεύουν είτε όχι…
Ιδιαίτερα σήμερα, Μεγάλη Τρίτη, όπου την τιμητική του έχει το τροπάριο της Κασσιανής, θα δεις ότι και μόνο από τη φιλοσοφική του ή τη λογοτεχνική του αξία ο ύμνος αυτός αποκλείεται να μη μιλήσει μέσα σου…
Καταρχάς αποκλείεται να μη σου θυμίζει κάτι η φράση «ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή» με την οποία περίπου ξεκινάει ο ύμνος. Ακόμα κι αν στον ήχο της λέξης "αμαρτία"ανατριχιάζεις. Ας θυμηθείς (ή ας μάθεις) ποια ήταν η συγγραφέας του ομώνυμου τροπαρίου.
ΗΚασσιανήήΚασ(σ)ία, ήΕικασία, ήΙκασία(μεταξύ 805 και 810 - πριν το 865) ήτανβυζαντινήηγουμένη,ποιήτρια,συνθέτρια, καιυμνογράφος. Πιο γνωστό κι από το έργο της όμως είναι το παρακάτω περιστατικό: Τρεις βυζαντινοί χρονικογράφοι αναφέρουν ότι έλαβε μέρος στην τελετή επιλογής νύφης για τον αυτοκράτοραΘεόφιλο, την οποία είχε οργανώσει η μητριά τουΕυφροσύνη. Θαμπωμένος από την ομορφιά της Κασσίας, ο νεαρός αυτοκράτορας την πλησίασε και της είπε: «Ὡς ἂρα διά γυναικός ἐρρύη τὰ φαῦλα» («Από τη γυναίκα ήρθαν στον κόσμο τα κακά [πράγματα]»), αναφερόμενος στην αμαρτία και τις συμφορές που προέκυψαν από τηνΕύα. Η Κασσία, ετοιμόλογη, του απάντησε: «Ἀλλά καὶ διά γυναικός πηγάζει τά κρείττω» («Αλλά και από τη γυναίκα [ήρθαν στον κόσμο] τα καλά [πράγματα]»), αναφερόμενη στην ελπίδα της σωτηρίας από την ενσάρκωση του Χριστού μέσω τηςΠαναγίας. Με βάση την παράδοση, ο ακριβής διάλογος ήταν:
-Εκ γυναικός τα χείρω.
-Kαι εκ γυναικός τα κρείττω.
Λέγεται ότι ο εγωισμός του Θεόφιλου τραυματίστηκε με αποτέλεσμα να απορρίψει την Κασσιανή και να επιλέξει τηΘεοδώρααπό τηνΠαφλαγονίατηςΜικράς Ασίαςγια σύζυγό του.
Η Κασσιανή απογοητεύθηκε και στη συνέχεια πήρε την απόφαση να αποτραβηχτεί από τον κόσμο και να μονάσει. Δημιούργησε με δικά της χρήματα ένα μοναστήρι, που πήρε αργότερα το όνομά της, έγινε καλόγρια και αφιερώθηκε στη λατρεία του Χριστού και στην ποίηση, συνδυάζοντας έτσι τη βαθιά ευσέβεια και την κλίση της στα γράμματα, συνθέτοντας εκκλησιαστικούς ύμνους, τροπάρια, Ιδιόμελα. Εκεί στην ήσυχη και υποβλητική ατμόσφαιρα του μοναστηριού συνέθεσε και το περίφημο Ιδιόμελο «Τροπάριο της Κασσιανής».
Τώρα όμως πρέπει να εξηγήσουμε πώς, γιατί και ποια αφορμή γράφτηκε και ποια είναι ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή… για ποια δηλαδή γράφτηκε. Είναι ξεκάθαρο ότι η Κασσιανή εμπνεύστηκε το τροπάριο από τα λόγια των Ευαγγελιστών, που δεν αναφέρονται στη Μαρία τη Μαγδαληνή, όπως πολλοί πιστεύουν, αλλά στην ανώνυμη αμαρτωλή γυναίκα, τη μοιχαλίδα, που ο Χριστός έσωσε από βέβαιο λιθοβολισμό του έξαλλου πλήθους των Φαρισαίων για το ηθικό της παράπτωμα, με εκείνα τα λόγια Του: «Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω επ’ αυτήν». Και όταν αργότερα ο Ιησούς βρέθηκε στο σπίτι του Σίμωνα του Φαρισαίου του λεπρού, η αμαρτωλή εκείνη γυναίκα αισθάνεται την ανάγκη να πάει να εκφράσει την ευγνωμοσύνη και αφοσίωσή της στον Σωτήρα Χριστό. Αγοράζει αρώματα, ντύνεται ταπεινά και σεμνά και ταπεινωμένη και συντετριμμένη, με δάκρυα στα μάτια, έρχεται και πλένει τα πόδια του Ιησού και τα σκουπίζει με τα ξέπλεκα μαλλιά της. Τα δάκρυά της εκείνα ήταν δάκρυα ελέους και συντριβής και κλαίει με πάθος να την ευσπλαχνιστεί ο Θεός της αγάπης και της συγχώρεσης.
Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή,
τὴν σὴν αἰσθομένη θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν,
ὀδυρομένη, μύρα σοι, πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει.
Οἴμοι! λέγουσα, ὅτι νύξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας,
ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος ἔρως τῆς ἁμαρτίας.
Δέξαι μου τὰς πηγὰς τῶν δακρύων,
ὁ νεφέλαις διεξάγων τῆς θαλάσσης τὸ ὕδωρ
κάμφθητί μοι πρὸς τοὺς στεναγμοὺς τῆς καρδίας,
ὁ κλίνας τοὺς οὐρανοὺς τῇ ἀφάτῳ σου κενώσει.
Καταφιλήσω τοὺς ἀχράντους σου πόδας,
ἀποσμήξω τούτους δὲ πάλιν τοῖς τῆς κεφαλῆς μου βοστρύχοις
ὧν ἐν τῷ παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν,
κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη.
Ἁμαρτιῶν μου τὰ πλήθη καὶ κριμάτων σου ἀβύσσους
τίς ἐξιχνιάσει, ψυχοσῶστα Σωτήρ μου;
Μή με τὴν σὴν δούλην παρίδῃς, ὁ ἀμέτρητον ἔχων τὸ ἔλεος.
Μετάφραση στο τροπάριο της Κασσιανής δια χειρός Φώτη Κόντογλου:
Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες,
σαν ένοιωσε τη θεότητά σου, γίνηκε μυροφόρα και σε άλειψε με μυρουδικά
πριν από τον ενταφιασμό σου κι έλεγε οδυρόμενη:
Αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη και δίχως φεγγάρι,
η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας.
Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων,
εσύ που μεταλλάζεις με τα σύννεφα το νερό της θάλασσας.
Λύγισε στ’ αναστενάγματα της καρδιάς μου,
εσύ που έγειρες τον ουρανό και κατέβηκες στη γης.
Θα καταφιλήσω τα άχραντα ποδάρια σου,
και θα τα σφουγγίσω πάλι με τα πλοκάμια της κεφαλής μου•
αυτά τα ποδάρια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό, τ’ άκουσε να περπατάνε,
από το φόβο της κρύφτηκε.
Των αμαρτιών μου τα πλήθη
και των κριμάτων σου την άβυσσο, ποιος μπορεί να τα εξιχνιάση,
ψυχοσώστη Σωτήρα μου;
Μην καταφρονέσης τη δούλη σου,
εσύ που έχεις τ’ αμέτρητο έλεος
Και εδώ σε απόδοση του Κωστή Παλαμά:
Κύριε, γυναίκα αμαρτωλή, πολλά
πολλά, θολά, βαριά τα κρίματά μου.
Μα Κύριε, πως η θεότης Σου μιλά,
μέσ’ στην καρδιά μου!
Κύριε, προτού σε κρύψ’ η εντάφια γη
από τη δροσαυγή λουλούδια πήρα
κι απ’ της λατρείας την τρίσβαθη πηγή
σου φέρνω μύρα.
Οίστρος με σέρνει ακολασίας ... Νυχτιά
σκοτάδι, αφέγγαρο, ανάστερο με ζώνει,
το σκοτάδι της αμαρτίας, φωτιά
με καίει, με λιώνει.
Εσύ που από τα πέλαα τα νερά
τα υψώνεις νέφη, πάρε τα Έρωτά μου,
κυλάνε, είναι ποτάμια φλογερά
τα δάκρυά μου.
Γείρε σ’ εμέ. Η ψυχή μου πως πονεί!
Δέξου με Εσύ που δέχτηκες και γείραν
άφραστα ως εδώ κάτου οι ουρανοί
και σάρκα επήραν.
Στ’ άχραντά Σου πόδια, βασιλιά
μου Εσύ, θα πέσω και θα στα φιλήσω
και με της κεφαλής μου τα μαλλιά
θα στα σφουγγίσω.
Τ’ άκουσεν η Εύα μέσ’ στο αποσπερνό
της παράδεισος φως ν’ αντιχτυπάνε,
κι αλαφιασμένη κρύφτηκε ... Πονώ,
σώσε, έλεος κάνε.
Ψυχοσώστ’ οι αμαρτίες μου λαός
τ’ αξεδιάλυτα ποιός θα ξεδιαλύσει;
Αμέτρητό Σου το έλεος, ο Θεός!
Άβυσσο η κρίση.
Αφαίρεσε τα λιβάνια, αφαίρεσε τις ψαλμωδίες και νιώσε την αλήθεια των λόγων. Νιώσε τη δύναμη της πράξης της συγχώρεσης αλλά και της εξιλέωσης. Τη δύναμη της κάθαρσης. Μιας απελευθερωτικής κάθαρσης, ψυχικής και εσωτερικής. Η Κασσιανή δεν μιλάει για μια συγκεκριμένη αμαρτωλή, μιλάει για την προπατορική αδικία εις βάρος των γυναικών. Οι γυναίκες από καταβολής κόσμου χρεώνονται την «αμαρτία» της Εύας. Χρεώνονται την απώλεια του παραδείσου. Η Κασσιανή έρχεται επιτέλους εξ ονόματος όλων των γυναικών να ζητήσει συγχώρεση, να ζητήσει έλεος, να μην είναι πια οι γυναίκες εξ' ορισμού συνώνυμο της αμαρτίας. Πολλά έχουν ειπωθεί για τον συμβολισμό του μήλου – του δέντρου της γνώσης… δεν είναι εδώ η θέση μας να μιλήσουμε θεολογικά. Η Κασσιανή πλήρωσε η ίδια το τίμημα της γνώσης και το θάρρος της γνώμης της. Στερήθηκε τον έρωτα, στερήθηκε την αγάπη, παρόλο που οι πηγές ισχυρίζονται ότι και ο ίδιος ο Θεόφιλος όχι μόνο είχε γοητευτεί αλλά κι ερωτευτεί την Κασσιανή και την έψαξε αργότερα και στο μοναστήρι της…
Ο χριστιανισμός είναι η θρησκεία της αγάπης, το τροπάριο της Κασσιανής σε μια άλλη του ανάγνωση θα μπορούσε να είναι και μια υπεράσπιση του έρωτα. Ενός έρωτα αγνού και απαλλαγμένου από κάθε μορφής αμαρτίας… Την επόμενη φορά λοιπόν που το ακούσεις νιώσε τη δύναμη των λέξεων κι ίσως γίνει η αρχή για μια νέα και ειλικρινή αθωότητα…
Ειδικά στις μέρες μας την έχουμε ανάγκη περισσότερο από ποτέ. Ίσως η πανδημία γίνει μια καλή αφορμή για να δώσουμε νέο και πιο ουσιαστικό νόημα στις λέξεις: αγάπη, κατανόηση, αποδοχή, καλοσύνη και ανθρωπιά…
Photo cover: Warner Bros./Ringer illustration/Birds of Prey
