Και πρέπει οπωσδήποτε να δεις
American History X (του Tony Kaye, 1998)
Το "American History X" δεν είναι μια ευχάριστη ταινία. Δεν θα μπορούσε ποτέ να κάνει επιτυχία στο ευρύ κοινό με την έννοια που θέλουν τα μεγάλα στούντιο στην από 'κει μεριά του Ατλαντικού. Με μια πρώτη ματιά, ίσως η αναγνώριση που έλαβε από τον τύπο την εποχή που κυκλοφόρησε και συνεχίζει να λαμβάνει περίπου δύο δεκαετίες αργότερα, να δίνει την ψευδαίσθηση ότι τα κατάφερε. Πιστεύω ακράδαντα, όμως, ότι αν ο λαός που συρρέει στις αίθουσες για τις μεγάλες υπερπαραγωγές και την τακτική δόση ανεγκέφαλης ελαφρότητας, είχε δει το ντεμπούτο του Tony Kaye, ο κόσμος θα ήταν έστω και λίγο καλύτερος. Η απεικόνιση του νεοναζισμού, από τις ιδέες πάνω στις οποίες πατάει μέχρι τις συμμορίες και τον τρόπο που λειτουργούν οι οργανώσεις τους, είναι ωμή. Η ερμηνεία του Edward Norton ως Derek Vinyard είναι εξωπραγματική. Η ληστεία του αυτοκινήτου, η επίθεση στο μανάβικο, ο καυγάς στο τραπέζι, ο βιασμός στις τουαλέτες, οι διάλογοι στο καθαριστήριο και στο αναρρωτήριο. Ένα βίαιο αριστούργημα, από την αρχή ως το τέλος.
Land And Freedom (του Ken Loach, 1995)
Ο ισπανικός εμφύλιος έχει αποτελέσει έμπνευση συγκλονιστικών έργων τέχνης. Η οργάνωση που προηγήθηκε του 1936 και ο ηρωισμός των CNT - FAI, POUM και όλων των δυνάμεων που αντιτάχθηκαν στον φασισμό του Franco και συμμάχων, αποτελούν ανεξίτηλο κεφάλαιο του αντιφασιστικού αγώνα. Ο Ken Loach, στο έπος αυτό, εμπνέεται από το "Homage To Catalonia" του George Orwell και καταφέρνει να μεταδώσει πανέμορφα ένα εύρος καταστάσεων και γεγονότων, το οποίο πετυχαίνει πολλά περισσότερα από την ανάδειξη του αγώνα. Ανώτερα ιδανικά συγκρούονται με ανθρώπινα πάθη, ενώ γύρω τους η αντιπαράθεση κορυφώνεται σε όλους τους τομείς. Η ικανότητα του Loach να παρουσιάζει ριζοσπαστικά την πολιτική ζύμωση ανάμεσα στις φραξιές χωρίς να χάνεται το ενδιαφέρον, ειδικά μετά τη μάχη της Βαρκελώνης και την έκβαση που έπαιρνε ο εμφύλιος, πετυχαίνει κάτι σπάνιο. Αναδεικνύει, ίσως ρομαντικά, τους πραγματικούς ήρωες και επαναστάτες, αυτούς που δεν έπραξαν με βάση την ολοκληρωτική ιεραρχία οποιασδήποτε απόχρωσης.
La Vita è Bella (του Roberto Benigni, 1997)
Η καθολική επιτυχία του Benigni, που του απέφερε και Oscar, πέρα από την προφανή συγκίνηση, επιφέρει ένα καθαρτικό χαμόγελο στο πρόσωπο του θεατή. Οι κτηνωδίες των ναζί, ειδικά τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αποκάλυψαν στην ανθρωπότητα πιθανώς το χειρότερό της πρόσωπο. Η αγνή όμως θέληση και αγάπη του Guido να προστατέψει τον γιό του, μένοντας στον χαρακτήρα του «παιχνιδιού» τους μέχρι τέλους, γίνεται σύμβολο ανθρώπων που δεν έπαψαν να υπενθυμίζουν με τη στάση τους πως ο φασισμός και τα σάπια ιδανικά του, όσο καταστροφικοί και να είναι, δεν θα φτάσουν ποτέ το μεγαλείο όσων τους αντιτάχθηκαν. Η ζωή είναι ωραία, και γίνεται ομορφότερη όταν ο κάθε Giosuè, αναγνωρίζει και τιμάει την αυταπάρνηση όσων χάθηκαν για να έχει αυτός μέλλον. Η εν λόγω ταινία, δεν είναι απλά μια ιστορία οικογενειακής αγάπης. Η δραματουργία και το συναίσθημα που μεταδίδει, αν και επισκιάζουν την τραγικότητα μέσω της φαντασίας και της παιδικής αθωότητας, λειτουργούν τελικά ως γροθιά στο στομάχι.
The Pianist (του Roman Polanski, 2002)
Μια ταινία του Ρόμαν Πολάνσκι, ο οποίος αφού κέρδισε στο Φεστιβάλ των Καννών τον Χρυσό Φοίνικα έλαβε και το Όσκαρ σκηνοθεσίας, χωρίς να παρευρεθεί όμως στην απονομή καθώς ήταν φυγάς από τη δικαιοσύνη των ΗΠΑ από το 1978. Επίσης διακρίθηκε στα βραβεία BAFTA και σάρωσε τα βραβεία Σεζάρ, χωρίς παραδόξως να ακούγεται στην ταινία ούτε μια γαλλική λέξη. Ο Ρόναλντ Χαργουντ έλαβε το Όσκαρ διασκευασμένου σεναρίου (μιας και παρουσιάζει την πραγματική ζωή του πιανίστα Βλαντισλάβ Σπίλμαν όπως καταγράφηκε στην αυτοβιογραφία του). Ο Έντριαν Μπρόντυ έλαβε το βραβείο Α’ Ανδρικού Ρόλου μετά την εξαιρετική του ερμηνεία στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Ίσως η κορυφαία σκηνή της ταινίας είναι η στιγμή που ο καταπονημένος Σπίλμαν παίζει στο πιάνο, σε ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο, μουσική σε Γερμανό αξιωματικό και μπορείς να νιώσεις και να διακρίνεις την ανθρωπιά που είναι κρυμμένη πίσω από το άσχημο μανδύα του ναζισμού. Ο σκηνοθέτης μαεστρικά δείχνει την φρίκη. Καταστάσεις, πρόσωπα, συναισθήματα και αντιδράσεις μέσα από μια εξαιρετική σκηνοθετική αφήγηση. Ταινία που σέβεται τον άνθρωπο και την ζωή, κάτι που ποτέ δεν έκανε και δεν θα κάνει ο φασισμός.
Son Of Saul (του Nemes László, 2015)
Η φρίκη σε όλο της το μεγαλείο. Αντιφασιστική και αντιναζιστική ταινία μέχρι δακρύων. Βραβευμένημε Όσκαρ και Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Ο Σαούλ είναι Ουγγροεβραίος κρατούμενος στο Άουσβιτς και για κακή του τύχη είναι υποχρεωμένος να εργάζεται βοηθώντας την αποκομιδή των πτωμάτων από τους θαλάμους αερίων (ομάδα Sonderkommando). Ίσως το χειρότερο πόστο. Ίσως η πιο απάνθρωπη και ψυχολογικά άρρωστη ομάδα που έκαναν οι ναζί ποτέ. Πριν μερικά χρόνια πέρασα από τα στρατόπεδα εξόντωσης Άουσβιτς ΙΙ - Μπίρκεναου και πραγματικά ο κόμπος στο στομάχι και το βάρος στην ψυχή μου δεν μπορεί να περιγραφεί με λόγια. Ο τρόπος που ακολουθεί η κάμερα τον πρωταγωνιστή και οι γροθιές που τρως συνεχώς στο στομάχι είναι ασύλληπτα. Τα κοντινά και σκοτεινά πλάνα δείχνουν μόνο πρόσωπα, χώμα και κάγκελα. Δεν βλέπεις ουρανό. Μονό μαυρίλα και σαπίλα. Τον Σαούλ δεν υποδύεται ένας ηθοποιός, αλλά ένας ποιητής, ο Γκέζα Ρέρινγκ και καταφέρνει να αποδώσει μια απίθανη ένταση και ένα βλέμμα που σε κομπιάζει. Δεν είναι απλά μια ταινία, είναι ένα βίωμα για να καταλάβεις πόσο λάθος και άρρωστος είναι ο φασισμός.
BlacKkKlansman (του Spike Lee, 2018)
Η μεγάλη επιστροφή του Spike Lee συνδυάστηκε με την φετινή βράβευση της ταινίας με το Όσκαρ καλύτερου διασκευασμένου σεναρίου κι όχι αδίκως. Βασισμένη σε εξωπραγματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα τη δεκαετία του ’70, παρακολουθούμε την προσπάθεια ενός μαύρου αστυνομικού να διεισδύσει στα ενδότερα της KKK με την βοήθεια ενός Εβραίου συναδέλφου του. Όσο εξωφρενικό κι αν ακούγεται, άλλο τόσο αληθοφανής είναι η βλακεία που μας περιτριγυρίζει. Από τα μέλη της ρατσιστικής οργάνωσης, μέχρι το πολιτικό & αστυνομικό σύστημα της Αμερικής. Η αμάθεια ξεχειλίζει από παντού και χαρίζει απλόχερα στιγμές ειρωνείας και βιτριολικού χιούμορ. Ο εξευτελισμός των ρατσιστών διά πένας Spike Lee, μεταξύ άλλων, είναι αδυσώπητος και καλοδεχούμενος. Τόσο, όσο και η συμμετοχή του Μαέβιους Παχατουρίδη στα οικονομικά δρώμενα της χώρας μας.
Το Ξυπόλητο Τάγμα (του Γρηγόρη Θαλασσινού, 1953)
Η αληθινή ιστορία 160 παιδιών που εκδιώχθηκαν από ορφανοτροφεία της Θεσσαλονίκης στην περίοδο της κατοχής. Τα ορφανά παίρνουν τη ζωή στα χέρια τους και δημιουργούν μια μυστική ομάδα με κύριο σκοπό την επιβίωση και τη βοήθεια προς άλλους. Κλέβουν ψωμί και τρόφιμα από Γερμανούς και μαυραγορίτες και τα μοιράζονται με κατοίκους της Θεσσαλονίκης. Ο μύθος λέει πως κατάφεραν ακόμα να φυγαδεύσουν Έλληνες, Αμερικάνους κι Εγγλέζους αξιωματικούς στη Μέση Ανατολή προκειμένου να ενωθούν με τις συμμαχικές δυνάμεις. Τα πενιχρά μέσα και η υποτυπώδης ελληνική κινηματογραφία της εποχής, δεν εμπόδισαν τους συντελεστές να τη γυρίσουν έχοντας στο πλευρό τους και τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Ένας κινηματογραφικός άθλος, με ερασιτέχνες ηθοποιούς και τον Νίκο Φέρμα που βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ του Εδιμβούργου το 1955. Ένα από τα ελάχιστα δείγματα του ελληνικού νεορεαλισμού που ήταν επίσης υποψήφιο για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας το 1954.
Die Welle (του Dennis Gansel, 2008)
Ένας καθηγητής, μια τάξη, ένα project για την απολυταρχία. Τα συστατικά είναι απλά και η προσέγγιση παρομοίως· το κοκτέιλ, όμως, είναι τόσο δυνατό που μοιάζει αδύνατο να αποτύχει. Η μετάβαση από τον προβληματισμένο μεσήλικα που μισεί την ιδέα να αγγίξει το θέμα και τα «οι Ναζί ήταν χάλια, το καταλάβαμε» σχόλια των μαθητών, μέχρι τις επιδρομές στην πόλη και τον χαιρετισμό της ομάδας, ο τρόπος που ξεδιπλώνεται το σενάριο μοιάζει τόσο παρανοϊκός και τόσο πραγματικός την ίδια στιγμή. Ίσως επειδή κάπου, κάπως, κάτι παρόμοιο έχετε ακούσει να έχει συμβεί, ίσως επειδή η ταινία είναι τοποθετημένη στη Γερμανία, ή ίσως επειδή το κεντρικό concept είναι ένα πραγματικό γεγονός. Σε κάθε περίπτωση, εδώ δεν υπάρχει χώρος για πολλαπλές αναγνώσεις ή βαθύτερα νοήματα. Ό,τι έχει να σου πει "Το Κύμα", σου το λέει κατάμουτρα και σε αφήνει να αναλογιστείς τα υπόλοιπα. Κοιτώντας αποστασιοποιημένα, δεν είναι η καλύτερη (sic) ταινία του αφιερώματος, αλλά είναι αναμφίβολα από τις πιο άμεσες και τις πιο ουσιαστικές.
