Μπορεί ένα λαϊκό τραγούδι που γράφτηκε πριν ακριβώς μισό αιώνα, από έναν άνθρωπο που ανδρώθηκε επαγγελματικά στη μουσική κατά τη διάρκεια της Κατοχής (με όλα τα αντίστοιχα βιώματα), να αφορά τον σημερινό νέο Έλληνα;
Δεν είναι στα προφανή trends του YouTube, μολονότι στις (πολλές φορές sold out) συναυλίες του είναι παρόν ένα μεγάλο ηλικακό εύρος ανθρώπων που αδιαφορεί γι' αυτά. Τον τελευταίο χρόνο, ο Σωκράτης Μάλαμας έχει κάνει τις Δευτέρες πολλών... ξεχωριστές, με μια ενότητα video - διασκευών που έχει δημιουργήσει στο YouTube κανάλι του, με τίτλο "Τα σκέτα". Λιτές διασκευές, με συνοδεία ακουστικών κιθάρων. Οι Δευτέρες για κάποιους έχουν γίνει "η αγαπημένη μέρα της εβδομάδας", όπως αναφέρει ένα σχόλιο κάτω από τη διασκευή του Σωκράτη Μάλαμα σε ένα τραγούδι του Απόστολου Καλδάρα.
Και κάπως έτσι αγαπήσαμε τις Δευτέρες...
Μπορεί ένα λαϊκό τραγούδι που γράφτηκε πριν ακριβώς μισό αιώνα, από έναν άνθρωπο που ανδρώθηκε επαγγελματικά στη μουσική κατά τη διάρκεια της Κατοχής (με όλα τα αντίστοιχα βιώματα), να αφορά τον σημερινό νέο Έλληνα; Η απάντηση είναι ναι. Κι αυτό προκύπτει όχι εκ του αποτελέσματος, αλλά λόγω της ίδιας της δομής και της ύπαρξής του. Το "Ας παν στην ευχή τα παλιά", ένα τραγούδι που γράφτηκε το 1969 και ερμηνεύτηκε για πρώτη φορά από τον Στέλιο Καζαντζίδη, στη διασκευή του από τον Μάλαμα έχει συγκεντρώσει -μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές- 623.900 προβολές. "Κάπως έτσι αγαπήσαμε τις Δεύτερες", γράφει ένας άλλος, ενώ το σχόλιο που φαίνεται στην κορυφή του video γράφει "Μην τα βγαζεις μεσα στην εξεταστικη ρε Σωκρατη" και ακολουθούν ένα σωρό αποσιωπητικά.
Πού συμβαίνει όλο αυτό λοιπόν; Καταρχάς σε ένα στούντιο. Δεν αλλάζουν κάποιες σταθερές, όσα χρόνια και αν περάσουν. Ο Σωκράτης Μάλαμας, μαζί με τον βιρτουόζο της κιθάρας Δημήτρη Λάππα, ηχογραφούν μια σειρά παλιών λαϊκών τραγουδιών, με δύο κιθάρες. Απλά, λιτά, παρεϊστικα. Σε άλλες εποχές, αυτή η σειρά ηχογραφήσεων θα πέρναγε από τις Συμπληγάδες Πέτρες της Δισκογραφίας - κι αν είχε τύχη και επιμονή, θα κατάφερνε να βγει προς τα έξω σε κάποιο διπλό άλμπουμ με όσο το δυνατόν λιγότερο lifting. Αν δεν παρέβαιναν ηχολήπτες, παραγωγοί και δισκογραφικοί παρατρεχάμενοι για να ταλαιπωρήσουν τα τραγούδια με σύμμαχο (ή καλύτερα αισθητικά πολέμιο) τα τεχνολογικά ευρήματα της εποχής.
Σε έναν παράλληλο κόσμο από αυτόν της fast food μουσικής
Μη γελιόμαστε. Η δισκογραφία, έτσι όπως την έμαθαν οι προηγούμενες γενιές, δεν υπάρχει, αυτό το ξέρουμε όλοι μας. Η μουσική όμως, όχι μόνο υπάρχει, αλλά παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή μας. Και, μάλιστα, περνάει από την εικόνα. Το 96% των νέων από 18 έως 24 ετών χρησιμοποιεί το YouTube. Το οn-demand music streaming έφτασε στο 86% των συνολικών ακροάσεων για την περσινή χρονιά και στο YouTube παίχτηκαν τα μισά. Είτε μας αρέσει, λοιπόν, είτε όχι, στο YouTube συμβαίνουν τα περισσότερα online πράγματα, κι εκεί τα "ρίχνει" ο σημερινός καλλιτέχνης. Ο Μάλαμας, λοιπόν, διατηρεί το δικό του κανάλι. Και επιχειρεί μια συνεχή επαφή με το κοινό. Όχι μόνο αυτό που αυτοπροσδιορίζεται ως δικό του, αλλά με όλους. Όλους εμάς. Συνηθισμένοι/εθισμένοι κι εμείς, παίρνουμε "μάτι" από αυτό που συμβαίνει. Έστω κι αν αυτό που βλέπουμε δεν είναι η στιγμή της δημιουργίας, της ηχογράφησης, αλλά μία ελαφρώς σκηνοθετημένη αναπαραγωγή και εκδοχή της.
Και δεν είμαστε λίγοι. Πόσοι άραγε θα μπορούσαν να φανταστούν ότι μια διασκευή στο "Ασφαλώς και δεν πρέπει" του Άκη Πάνου θα πλησίαζε τις 1,8 εκ. προβολές και το "Και τι δεν κάνω" του ίδιου θα ξεπερνούσε το 1 εκ., με πολλά σχόλια λατρείας από κάτω; Κι όμως, συμβαίνει. Σε έναν παράλληλο κόσμο από αυτόν της fast food μουσικής για γυναίκες που δεν είναι αρκετές, κόκες και καμμένες αποδράσεις στον Παναμά. Τα τραγούδια αυτά, όμως, δεν είναι ζωντανά γιατί απλά ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους του ελληνικού τραγουδιού τα τελευταία 30 χρόνια αποφάσισε να τα μεταχειριστεί με τον δικό του τρόπο. Είναι ζωντανά γιατί η απλότητα, το συναίσθημα που κουβαλούν, ακόμα και η ευαισθησία που κρύβουν επιμελώς, τα φέρνουν στο σήμερα. Όταν έχεις "αλλάξει λόγια βαριά", ο στίχος "θα σου κλείσω το στόμα με χίλια φιλιά και ας παν στην ευχή τα παλιά" είναι μαχαιριά, βάλσαμο και λύση ταυτόχρονα. Καθάρισε τις σκέψεις σου, κάντα όλα πιο απλά, κράτα τη σημασία της σιωπής και των πράξεων, κάνε μια νέα αρχή, χωρίς πολλά λόγια και αν.
Τραγούδια με αυτή την απλότητα και ευαισθησία που σε τσακίζουν, που μπαίνουν και κατοικούν βαθιά μέσα σου, ακόμα κι αν αλλάζει άρδην το συναισθηματικό σου status quo, γράφτηκαν και τότε, στη μεταπολεμική Ελλάδα, αλλά γράφτηκαν και αργότερα. Έστω κι αν δεν συμπεριλαμβάνονται στη λίστα αυτή των video του Σωκράτη Μάλαμα, ο κόσμος αναζητά στο χάος του YouTube ερμηνείες αυτών των τραγουδιών, έστω και των μεταγενέστερων, με μια - δυο κιθάρες, ηχογραφήσεις σε κάποιο χώρο που δεν είναι το κλασικό στούντιο ή σε κάποιο σπίτι.
Δε θέλω να ’μαστε ούτε φίλοι ούτε εχθροί,
θέλω να μη θυμάμαι,
κι ούτε να ξέρω πού θα πας και ποια είναι αυτή,
θέλω ένα όνειρο μονάχα να ’ναι,
κι όταν ξυπνήσω το πρωί να είσαι εκεί
για να μου πεις να μη φοβάμαι.
Όταν, πριν αρκετά χρόνια, άκουσα ζωντανά τους πρώτους στίχους αυτού του τραγουδιού από γυναικεία φωνή, αρχικά κοκκάλωσα. Ο χρόνος πάγωσε. Στάθηκα κάπου στην πόρτα ενός μικρού μαγαζιού και το ρούφηξα ολόκληρο με δάκρυα στα μάτια, μετά από περιπλάνηση ωρών στους δρόμους της Αθήνας, λες και με πήρε από το χέρι, αρχικά γλυκά και μετά σκληρά, να εύχομαι όλο αυτό που ζούσα τότε να είναι απλά ένα όνειρο, να ξυπνήσω το πρωί κι όλα όσα προηγήθηκαν να μην είναι αληθινά. Κάθε προηγούμενη ακρόαση σχεδόν είχε διαγραφεί. Κάθε ακρόαση αργότερα, έφερνε ένα σφίξιμο στο στομάχι.
Είτε το έχεις ακούσει από την ανεπιτήδευτη και γεμάτη συναίσθημα ερμηνεία του Νίκου Παπάζογλου, είτε από μια ομαδική ψυχοθεραπεία, μια ζωντανή μυσταγωγία μιας συναυλίας για λίγα άτομα, όπως η προαναφερθείσα, είτε με δυο ακουστικές κιθάρες από τον Σωκράτη Μάλαμα, είναι δύσκολο να μη δακρύσεις, έστω να μη συγκινηθείς από τα λόγια και την αλήθεια της Βάσως Αλαγιάννη. Είτε το τραγουδάει άντρας, είτε γυναίκα (φοβερό κι αυτό, έτσι;). Αρκεί αυτός που το "μεταχειρίζεται" να το "πονάει" όσο και το κοινό από κάτω/δίπλα... Κι αυτά τα δύο -να ξέρετε- πάνε μαζί...
Ακόμα λοιπόν κι αυτή η ξεχασμένη εκτέλεση του "Απόψε Σιωπηλοί" από τον Σωκράτη Μάλαμα, η οποία βιντεοσκοπήθηκε σε κάποιο ραδιοφωνικό στούντιο του Σπορ FM, έχει 410.000 προβολές. Εκατοντάδες χιλιάδες ακροάσεις και φετινά σχόλια που καλούν τον τελευταίο να το προσθέσει σ' αυτή την ενότητα τραγουδιών, τα Σκέτα. Όσο για το πώς και πόσο αγγίζει τους νέους ανθρώπους αυτό το πιο πρόσφατο σχετικά λαϊκό τραγούδι, δεν χρειάζονται ούτε τα views, ούτε τα σχόλια...
Η νέα ψυχή των τραγουδιών
Και κάπου εδώ έρχονται οι συντελεστές των διασκευών. Αυτοί που πήραν τα τραγούδια όχι μόνο για να τα εντάξουν κάτω από ένα πλαίσιο αισθητικής συνάφειας, χρησιμοποιώντας εργαλεία που λειτουργούν ως μονότονο σουρωτήρι.
Κάθε τραγούδι έχει τη δική του ψυχή, κι αυτή τη σέβονται και την ανασταίνουν. Λιτά μεν, με συγκεκριμένα υφολογικά συστατικά, αλλά με κάθε τραγούδι να αναπνέει διαφορετικά, σ' αυτά που μοιάζουν με λεπτομέρειες.
Ο Σωκράτης Μάλαμας δεν διάλεξε τυχαία τον Δημήτρη Λάππα για να τον συνοδεύσει. Μέρος αυτής της μεταμόρφωσης των κομματιών, σημαντικό μέρος, ανήκει στον τελευταίο, κι αυτό είναι κάτι που θα το αναγνωρίσει και το πλέον απαίδευτο αυτί. "Τι κάνει ο άνθρωπος", "παπάδες" και λοιπές ατάκες είναι στην ημερησία διάταξη των σχολίων που συνοδεύουν κάθε video. Ο Δημήτρης Λάππας είναι ένας αυτοσχεδιαστής που χαίρεσαι να ακούς. Που ίσως έχεις ακούσει και στο παρελθόν, αφού έχει υπάρξει σολίστας δίπλα στον Σαββόπουλο, τον ίδιο τον Μάλαμα και άλλους. Στη συνεργασία αυτών των δύο και το πνεύμα της, βρίσκεται η επιτυχία αυτών των διασκευών. Εκεί υπάρχει το δικό τους λιθαράκι, πάνω σε μια -πολλές φορές επίκαιρη και ζωντανή- εικόνα. Οι δυο τους κατακτούν την απλότητα, κι ας μην είναι απλό αυτό που κάνουν.
«Τα τραγούδια αυτά μου έδωσαν τη δυνατότητα να βγάλω μεροκάματο»
Τα τραγούδια που επιλέγουν να διασκευάσουν και παραδίδουν τις Δευτέρες στο κανάλι του Σωκράτη Μάλαμα στο YouTube, δεν είναι τα πιο άρτια συνθετικά ή τα πιο επιτυχημένα εμπορικά. Κι αυτό το ξεκαθαρίζουν από την αρχή. «Τα τραγούδια αυτά μου έδωσαν τη δυνατότητα να "βγάλω μεροκάματο" όπως λέμε στην πιάτσα, για είκοσι χρόνια περίπου, στα μαγαζιά της νύχτας ως κιθαρίστας και τραγουδιστής», έχει δηλώσει ο Μάλαμας για τα Σκέτα. Αυτά τα τραγούδια ξεγυμνώνονται και αποδίδονται στο σήμερα παρεϊστικα, "σκέτα", με δυο κιθάρες κατά βάση. Τα τραγούδια τα ίδια όμως είναι απλά, τραγούδια λαϊκά, δηλαδή προερχόμενα από το λαό και απευθυνόμενα σ' αυτό, έστω κι αν πρόκειται για λαϊκή μουσική των αστικών κατοίκων (ως λαϊκό χαρακτηρίζουμε το λαϊκό αστικό τραγούδι που ήρθε από τη δεκαετία του 1950).
Σίγουρα δεν είναι ίδια η κοινωνική πραγματικότητα της μεταπολεμικής Ελλάδας με τη σημερινή. Αλλά το σημερινό σκηνικό της υπερπληροφόρησης φαίνεται ότι μάλλον στρώνει το έδαφος και για πιο "πίσω-στα-βασικά" ερεθίσματα. Και δεν είμαι σίγουρος ότι κάποιες βασικές συναισθηματικές ανάγκες (ή κατάρες) του ανθρώπου άλλαξαν ριζικά τις τελευταίες δεκαετίες. Κάθε άλλο. Ακόμα και οι συνήθειες, οι παρεϊστικες κρασοκατανύξεις σε σπίτια και ταβέρνες, εκεί δηλαδή που γεννήθηκε και παιζόταν η αστική λαϊκή μουσική (σε αντίθεση με τη δημοτική μουσική που ακουγόταν σε ανοιχτούς χώρους και γιορτές), δεν έχουν και μεγάλες διαφορές στο σήμερα.
Ο Σωκράτης Μάλαμας δεν είναι ξένος σ' αυτό. Η μουσική του είναι λαϊκή. Από τα τα 23 του χρόνια ήταν (πέρα από δάσκαλος κιθάρας) τραγουδιστής σε λαϊκά μαγαζιά. Ο ίδιος λέει ότι "έβγαλε μεροκάματο" από αυτά τα τραγούδια - η αλήθεια είναι ότι αυτά έγιναν μέρος του μουσικού DNA του. Όταν η δισκογραφία (Lyra) τον απέρριψε στα πρώτα του βήματα, με την αιτιολογία ότι το έργο του δεν ήταν εμπορικό, αυτά τα τραγούδια συνέχισε να παίζει σε λαϊκά μαγαζιά, αναμιγνύοντάς τα με τα δικά του που αργότερα αγαπήσαμε, πριν τον πάρει από το χεράκι ο Νίκος Παπάζογλου για να ηχογραφήσει και να κυκλοφορήσει τις Ασπρόμαυρες Ιστορίες το 1989.
Κι όσο για τις λιτές ηχογραφήσεις, συνοδεία κιθάρας, από τον καιρό του άλμπουμ Ένα, και τραγουδιών όπως το "Της Σιωπής" μας έδωσε το δισκογραφικό του στίγμα σε αυτό το λιτό, αμιγώς ακουστικό πλαίσιο. Αυτή τη φορά, όμως, επιχειρεί (επιτυχημένα) να ενώσει και τα δύο σε κάτι που έχει συνέχεια. Τότε, αγοράζαμε το άλμπουμ και το βάζαμε να παίζει με τις ώρες, ξανά και ξανά. Σήμερα, συντονιζόμαστε τα βράδια, πολλές φορές κλείνουμε τα μάτια και για ώρες απολαμβάνουμε αυτή τη μυσταγωγία...
Συναυλιακές φωτογραφίες Σωκράτη Μάλαμα: Θάνος Λαϊνας / Avopolis.gr
