Ένας νέος καθηγητής θρησκευτικών μιλάει στο platform.gr
Τέλη των 80s. Μαθητής Γυμνασίου. Σε εποχές που όταν έμπαινε καθηγητής στην τάξη, σηκωνόσουν από την έδρα(!). Το μάθημα των θρησκευτικών μας το έκανε ένας ηλικιωμένος καθηγητής. Λίγα πράγματα μου έχουν μείνει όπως και στο αντίστοιχό μάθημα του Λυκείου. Πάντα το αντιμετωπίζαμε ως ένα «εύκολο» μάθημα που ήταν ευκαιρία να πάρουμε καλούς βαθμούς. Φυσικά τότε η έννοια της απαλλαγής του μαθήματος ήταν σχεδόν άγνωστη και προσωπικά πιστεύω ότι δεν υπήρχε και κανένας λόγος να πάρεις απαλλαγή. Σήμερα, πολλές συζητήσεις/ενστάσεις υπάρχουν για το μάθημα των θρησκευτικών. Καθώς πολλά έχουμε διαβάσει για αυτό το θέμα, απευθύνθηκα στον θεολόγο Δημήτρη Μπάρμπα, έναν νέο σε ηλικία θεολόγο, που διδάσκει στην Λεόντειο. Τον Δημήτρη τον γνωρίζω εδώ και πολλά χρόνια ως μουσικό, τραγουδιστή (https://www.facebook.com/GalliardSyndrome), συντάκτη σε διάφορα sites και φυσικά ως θεολόγο. Πρέπει να είναι από τους ελάχιστους στην Ελλάδα που διδάσκει θρησκευτικά με την ανάλυση του “Stairway to Heaven” των Led Zeppelin ή μέσα από την ταινία “Seven” με τον Brad Pitt. Μιλήσαμε μαζί του για διάφορα θέματα που αφορούν το μάθημα των θρησκευτικών, το γιατί διάλεξε τον κλάδο της θεολογίας και την γνώμη του για πώς η «ώρα του παιδιού» να μετατραπεί σε «ώρα για το παιδί». Διαβάστε τα όσα ενδιαφέροντα είπε στον Παναγιώτη Λουκά.
Θα μπορούσε κάποιος να δηλώσει την Θεολογία στο μηχανογραφικό του μόνο αν πιστεύει στην επιστημονική της υφή και όχι αν πιστεύει απαραίτητα στην πνευματική της κατεύθυνση που δίνεται ίσως στο ελληνικό Πανεπιστήμιο. Πρέπει να συνειδητοποιήσουν οι εν δυνάμει φοιτητές της Θεολογικής σχολής ότι μιλάμε για μια αυθύπαρκτη επιστημονική κατάρτιση που σχετίζεται ασφαλώς με την πλειονότητα των κοινωνικών επιστημών. Αν έχεις αγάπη για την έρευνα, την μελέτη κειμένων, την Ιστορία, την Κοινωνιολογία, την Αρχαιολογία και την Ψυχολογία τότε ίσως να υπάρχει μεγάλη περίπτωση να λατρέψεις την επιστήμη της Θεολογίας.
Κατηγορίες μαθημάτων που συναντάμε στα 4 τμήματα Θεολογικών σπουδών που υπάρχουν σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη είναι αυτά που αφορούν στην Θρησκειολογική της πλευρά (μελέτη Θρησκειών), στην Ιστορική της, στην Κοινωνιολογική της, στην Ερμηνευτική αλλά ασφαλώς και στην Δογματική της με κέντρο την επικρατούσα θρησκευτική κατάσταση που είναι η Χριστιανική Ορθόδοξη.
Οι “αγαπημένες” μου πανεπιστημιακές στιγμές συνδέονται με θέματα ερμηνευτικά. Ανέκαθεν θαύμαζα τους ανθρώπους εκείνους που μέσα στην ιστορία λειτουργούσαν ως πνευματικοί φάροι αφήνοντας λαμπρά παραδείγματα μέσω της ζωής τους αλλά και της “λογοτεχνικής”-”πνευματικής” τους συγγραφικής ιδιότητας. Τέτοια περίπτωση ανθρώπων στην ελληνική παράδοση είναι αυτοί που ονομάζουμε “Πατέρες της Εκκλησίας”. Ένας όρος που νομίζω ότι “αδικεί” την διαχρονικότητα και την παγκοσμιότητα του έργου των συγκεκριμένων ανθρώπων, που ανήκουν ασφαλώς σε μία συγκεκριμένη πολιτισμική παράδοση με κέντρο την Βυζαντινή εποχή. Λαμπρό παράδειγμα πνευματικής συγγραφής αποτελεί ο Μ.Βασίλειος, η ζωή και το έργο του οποίου, νομίζω ότι ξεπερνούν κατά πολύ την οπτική που μπορεί να έχει σήμερα ένας έφηβος για την εικόνα ενός ιερέα ή ενός ανθρώπου που έχει ταυτίσει το όνομά του στην ιστορία με ένα συγκεκριμένο θρησκευτικό πλαίσιο.
Δυστυχώς, κι εδώ ξεκινάει το “πρόβλημα”, το μάθημα των Θρησκευτικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχει δομηθεί πάνω σε παρελθοντικά κοινωνικά πλαίσια, σε χρόνια που επέφεραν ίσως άλλες εκπαιδευτικές “ανάγκες” ή έχτιζαν άλλες εκπαιδευτικές δομές. Από την Α' Γυμνασίου μέχρι την Γ' Γυμνασίου ένας μαθητής καλείται να “παρακολουθήσει” την εξέλιξη του Χριστιανισμού από το Ιουδαϊκό του παρελθόν (Παλαιά Διαθήκη) μέχρι και το σήμερα (Θεσμός Εκκλησίας) περνώντας ασφαλώς από την Καινή Διαθήκη και την διδασκαλία του Χριστού. Στην Α' Λυκείου έχουμε ίσως την πιο στοχευόμενη και Χριστιανοκεντρική προσέγγιση του μαθήματος μέσα από την ανάλυση των Χριστιανικών μυστηρίων αλλά και των Χριστιανικών εορτών. Στη Β' Λυκείου γίνεται μια δογματική ανάλυση διαφόρων Θρησκειών όπως αυτές του Ισλάμ, του Ιουδαϊσμού, του Βουδισμού και των Αφρικάνικων Θρησκευμάτων αλλά και πάλι μέσα από το πρίσμα και την βαρύτητα των δογματικών κέντρων του Χριστιανισμού. Η Γ'Λυκείου είναι μια πολύ ξεχωριστή περίπτωση διότι το μάθημα λαμβάνει διαστάσεις κοινωνικές. Ανήκει σε μια κατηγορία της Θεολογικής Επιστήμης που ονομάζεται Κοινωνιολογία Της Θρησκείας και αφορά στον τρόπο με τον οποίο ένα Θεολογικό Δόγμα μετατρέπεται σε σύστημα ηθικής κι επηρεάζει τον άνθρωπο ως κοινωνικό αλλά και ως πνευματικό όν.
Ανέκαθεν το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα πρέσβευε μια άποψη υπέρ σημαντικών και λιγότερο σημαντικών μαθημάτων. Ειδικά τα τελευταία 20 χρόνια όλες οι αλλαγές του εκπαιδευτικού συστήματος συγκλίνουν στην εξειδίκευση και στη μονοδιάστατη προσέγγιση αντικειμένων από έναν μαθητή. Αυτό ασφαλώς οδηγεί σε “επιλογές” από τα παιδιά για την διαχείριση της ενέργειάς τους ανάλογα με το πρακτικό, βαθμολογικό και μελλοντικό συμφέρον που μπορούν να αποκομίσουν από το κάθε μάθημα. Τα Θρησκευτικά ως έννοια ποτέ τους δεν θα μπορούσαν να φέρουν οποιαδήποτε ωφελιμιστική τέτοια χροιά. Αυτομάτως κατατάσσονται σε μάθημα “δευτερευούσης” σημασία στο μυαλό ενός μαθητή κάτι το οποίο συμβαίνει με όλα εκείνα τα μαθήματα που στοχεύουν σε κάτι διαφορετικό από την τεχνοκρατική οπτική της σύγχρονης εκπαίδευσης. Κλασσικά παραδείγματα το μάθημα της Λογοτεχνίας, της Μουσικής, των Καλλιτεχνικών αλλά και της Γυμναστικής. Έννοιες οι οποίες έχουν ρυθμίσει όλη την ανθρώπινη ύπαρξη, η εκπαίδευση σήμερα αδυνατεί (ή δεν επιθυμεί) να τις προσεγγίσει ως τέτοιες. Κατά γενικό κανόνα, λοιπόν, αν εξαιρέσεις λαμπρά παραδείγματα συναδέλφων εκπαιδευτικών, που κατάφεραν να προασπίσουν την “ιδιαιτερότητα” των μαθημάτων αυτών στο εφηβικό μυαλό, η “ώρα του ανθρώπου” μετατρέπεται σε “ώρα του παιδιού”. Ένας όρος που πρέπει να επανακτήσει την σωστή του διάσταση άμεσα και να μετατραπεί σε “η ώρα για το παιδί”.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα σχολικά μαθήματα και η εκπαίδευση έχουν ένα σκοπό που εξυπηρετεί και αφορά στην δραστηριοποίηση του εκπαιδευόμενου σε θέματα γνωστικά, ερευνητικά αλλά και ερμηνευτικά. Η εκπαιδευτική διαδικασία επιτυγχάνεται μέσα από διαύλους επικοινωνίας εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου που ίσως να μην μπορούν να αποτυπωθούν σε κάποιο χαρτί ή ακόμα και να τα απαριθμήσεις. Τέτοιες γέφυρες χτίζονται μέσω του αμοιβαίου σεβασμού και της αγάπης προς το εκπαιδευτικό αντικείμενο, αρχικά από τον καθηγητή και σε ιδανικές περιπτώσεις και από τον μαθητή, είτε ως αποτέλεσμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας είτε ως προϋπάρχουσα αυτής κατάσταση. Όσον άφορα στο μάθημα των Θρησκευτικών είμαι υπέρμαχος της ανάδειξής του ως “πνευματική ευκαιρία” μέσα σε ένα άκρως τεχνοκρατικό περιβάλλον. Η μετάδοση αυτής της συνειδητοποίησης μπορεί να επιτευχθεί με μεθόδους που ίσως ξεπερνούν τα στενά όρια της σχολικής τάξης. Ο Θεολόγος καθηγητής δεν είναι animateur και δεν οφείλει να “διασκεδάζει” αλλά να δημιουργεί ίσως το κατάλληλο περιβάλλον για να ψυχαγωγεί, ακόμα κι όταν υπάρχει βαθμολόγηση γνωστικού αντικειμένου. Τα συγκεκριμένα βιβλία που αποτελούν την βάση του μαθήματος, σήμερα, οφείλουν να εκσυγχρονιστούν στον τρόπο γραφής τους και να αποκτήσουν επιτέλους ένα πνευματικό κι όχι εκκλησιοκρατικό λόγο ύπαρξης. Είμαι πεπεισμένος ότι μπορεί να υπάρξει σεβασμός στην ελληνική Χριστιανική παράδοση ως πολιτισμική έννοια αλλά και ως θρησκευτικό περιβάλλον, χωρίς να υπάρχει μια επιτηδευμένη και κατηχητική προσέγγιση των θεμάτων που πραγματεύεται το μάθημα.
Η ισχύουσα νομοθεσία θέλει το μάθημα ως υποχρεωτικό για τους Χριστιανούς Ορθόδοξους μαθητές. Και μόνο αυτό αρκεί για να καταλάβουμε την σχετικότητα που υπάρχει γύρω από το θέμα. Είναι Χριστιανός αυτός που έχει βαπτισθεί; Είναι Χριστιανός αυτός που το γράφει η ταυτότητά του; Είναι Χριστιανός αυτός που πηγαίνει κάθε βδομάδα στην Εκκλησία; Το θέμα του Θρησκεύματος είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο και προσωπικό και δεν μπορεί σε μια σύγχρονη κοινωνία να αποτελεί κριτήριο για καμία εκπαιδευτική ή κοινωνική επιλογή. Μόνο για προσωπική και πνευματική. Με αυτό το σκεπτικό οραματίζομαι ένα μάθημα Θρησκευτικών που δεν θα χωράει μέσα του οποιαδήποτε σκέψη προαιρετικής παρακολούθησής του. Οφείλει το μάθημα των Θρησκευτικών να αφορά σε όλους τους μαθητές. Οφείλει να παρακινεί σε πνευματική δραστηριότητα. Οφείλει να εντοπίζει την σπουδαιότητα της Θρησκευτικότητας κι όχι την ανάπτυξη της κοινωνικής έννοιας του Θρησκευόμενου. Οφείλει σαφέστατα να έχει γνωστικό αντικείμενο με βάρος στην ελληνική παράδοση (μόνο ως εφαλτήριο γενίκευσης), γεγονός που εμπεριέχει ασφαλώς και την Χριστιανοκεντρική ηθική, διότι ο μαθητής κινείται μέσα σε ένα συγκεκριμένο πολιτιστικό περιβάλλον, που θα έπρεπε να το γνωρίσει καλά πριν ανοίξει τα φτερά του για άλλους δρόμους ανάλογα με την δικιά του προσωπική εξέλιξη ως άνθρωπος.
Ο εκπαιδευτικός πρέπει πάντα να είναι ειλικρινής απέναντι στους μαθητές. Ειλικρινής στις προθέσεις αλλά και στον τρόπο μετάδοσης του γνωστικού αντικειμένου. Αυτό προϋποθέτει μετουσίωση γνώσεων, ενδιαφερόντων, γνώσεων αλλά και προσωπικότητας του καθηγητή σε εκπαιδευτική διαδικασία. Το δικό μου σύνολο των παραπάνω συγκλίνει ως τάση προς την συνύπαρξη Πνεύματος, Καλλιτεχνικής και επιστημονικής διάθεσης που μπορεί να κρύβει μέσα του ο κάθε άνθρωπος. Οι “δικές” μου εκπαιδευτικές τεχνικές βασίζονται σε αυτή την ιδιαίτερη συνύπαρξη. Τραγούδια τα οποία προδίδουν την πνευματική αναζήτηση του δημιουργού. Λογοτεχνικά κείμενα που επαληθεύουν την αέναη μάχη του ανθρώπου με ότι τον κρατάει σφηνωμένο στη γη και οπτικό καλλιτεχνικό υλικό μπορούν να γίνουν εκπαιδευτικά μέσα. Ιδιαίτερα όταν έχεις να κάνεις με Θεολογία, η ίδια της η βάση διδάσκει ότι ο Θεός είναι παντού. Αυτό σου ανοίγει την οπτική που έχεις για τον τρόπο που θα τον προσεγγίσεις είτε ως ύπαρξη, γι αυτούς που πιστεύουν σε αυτή την ύπαρξη, είτε ως έννοια ολοκλήρωσης και κατάκτησης του απόλυτου στη ζωή σου.
Είναι δεδομένο ότι η ελευθερία στης εκπαιδευτικές τεχνικές του καθηγητή εξαρτάται κατά πολύ από το χώρο στον οποίο κινείται και τον διευθυντή της βαθμίδων στην οποία ανήκει. Προσωπικά είμαι εξαιρετικά τυχερός γιατί και οι συνάδελφοί μου αλλά και οι ανώτεροι μου ιεραρχικά με υποστηρίζουν σε κάθε “ιδιαίτερη” εκπαιδευτική μου προσπάθεια. Δε νομίζω όμως ότι θα μπορούσα σε κάθε άλλη περίπτωση και σε κάποιο άλλο εκπαιδευτικό χώρο να διδάσκω θρησκευτικά μέσα από την ανάλυση του “Stairway to Heaven” των Led Zeppelin ή μέσα από την ταινία “Seven” με τον Brad Pitt.
Μέσα στα πλαίσια της ειλικρίνειας που πρέπει να έχει ο εκπαιδευτικός θα σου απαντήσω ότι η προσωπική μου θέση μέσα στην συζήτηση για το μάθημα δεν μπορεί να είναι απόλυτα αντικειμενική διότι μεγάλωσα μέσα σε μία άκρως “θρησκευτική” οικογένεια μέσω της οποίας ανέπτυξα ασφαλώς και μια προσωπική πνευματική στάση στα πράγματα, που όμως θέλει την ύπαρξη του Θεού σαν κέντρο αυτής. Όσον αφορά στο θέμα της επιλογής της σχολής, τότε αποτέλεσε έναν από τους δρόμους που θα θελα σίγουρα να περπατήσω στην ζωή μου, διότι δεν θα μπορούσα ποτέ να συμβιβαστώ με μια τεχνοκρατική, οικονομική η θετική επιστήμη. Έξαψη ενδιαφέροντος και βασικός λόγος επιλογής ήταν το γεγονός ότι η μελέτη ενός κόσμου, που δεν αφορά στον κόσμο των αισθήσεων είναι τουλάχιστον μια μεγάλη πρόκληση. Σήμερα θα επέλεγα ακριβώς το ίδιο γιατί όπως μου δίδαξε η ίδια μου η ζωή, η επιλογή μου τότε με έφερε σήμερα σε έναν χώρο , αυτόν της εκπαίδευσης, που έχω αγαπήσει. Είτε ως θεϊκή παρέμβαση, είτε ως συνισταμένη πολλών καταστάσεων το αποτέλεσμα είναι ότι αυτή την στιγμή φέρω μια ευθύνη ως εκπαιδευτικός που ελπίζω να έχω την δύναμη πάντα να υπερασπίζω.
