Νέα έρευνα αποδεικνύει την κινητήρια δύναμη τού να ακολουθείς κάποιο ηρωικό παράδειγμα
Από τους ήρωες που ξεχωρίζουν στις ταινίες και οδηγούν την κούρσα των Όσκαρ, από τους αγίους των διαφόρων θρησκειών, από την άνθιση των βιογραφιών σημαντικών προσωπικοτήτων μέχρι την πρόσφατη ανάγκη σου –και ανάγκη όλων μας– να βγεις στο μπαλκόνι και να χειροκροτήσεις τους γιατρούς και όσους μάχονται κατά του κορωνοϊού, καταλαβαίνεις την εσωτερική ορμή που σε κάνει να πιστεύεις, να αναζητάς, να φτιάχνεις και να πιστεύεις σε ήρωες.
Μπορείς να αναγνωρίσεις τους ήρωες στη ζωή σου; Τι τους κάνει σημαντικούς για σένα; Ίσως ο ήρωάς σου είναι χαρακτήρας κινουμένων σχεδίων, μία από τις πολλές επιλογές των σούπερ ηρώων της Marvel. Ίσως θαυμάζεις μια μεγάλη πολιτική προσωπικότητα ή κάποιον που υπερασπίζεται ουσιαστικά τη δική σου ιδεολογική θέση. Ο ήρωάς σου μπορεί να είναι ένα ιστορικό πρόσωπο που θυσίασε τα πάντα για να σώσει ένα έθνος ή έναν σκοπό.
Αυτοί οι ήρωες με κεφαλαίο «H» έρχονται σε αντίθεση με τους ήρωες με ένα μικρό «η» που μπορεί να συναντήσεις στην καθημερινή σου ζωή. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συχνά επικεντρώνονται σε ιστορίες αυτών των καθημερινών ηρώων, από ανθρώπους στις πρώτες γραμμές που καταπολεμούν το COVID-19 έως εκείνους που κάνουν μικρές αλλά ουσιαστικές διαφορές στις κοινότητες όπου ζουν. Τέτοιοι ήρωες μπορεί να είναι άνθρωποι που παραδίδουν γεύματα στους κοινωνικά απομονωμένους ή εκείνους που δίνουν το χρόνο τους για να βρουν ραντεβού εμβολίων για γείτονες με περιορισμένη πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Ή μπορεί να είναι οι άνθρωποι που εκτελούν τα καθήκοντά ρουτίνας τους, αλλά υπό πίεση, όπως οι εκπαιδευτικοί ή οι υπάλληλοι των σούπερ μάρκετ ή οι στα όρια εξάντλησης σημερινοί γονείς που αντιμετωπίζουν τηλεκπαίδευση και τηλεργασία δύο σε ένα.
Τώρα σταμάτησε ένα λεπτό και σκέψου τους ανθρώπους που εσύ θεωερίς ήρωες και αναρωτήσου τι είναι αυτό που τους δίνει αυτή την ευγενή ποιότητα. Σύμφωνα με την Aulana Ulqinaku και τους συναδέλφους της στο Πανεπιστήμιου του Leeds (2021), ένας ήρωας είναι κάποιος που «αγωνίζεται να κάνει μια θετική διαφορά στη ζωή κάποιου, κερδίζοντας τον σεβασμό και τον θαυμασμό των μαζών».
Ποιες είναι οι ιδιότητες ενός ήρωα και τι αξία μπορούν να έχουν;
Η Ulqinaku και οι συνάδελφοί της, όπως διαβάζουμε σε πρόσφατη δημοσίευση στο psychologytoday.com, συνεχίζουν από αυτόν τον γενικό ορισμό ενός ήρωα για να απαριθμήσουν ένα σύνολο ηρωικών ιδιοτήτων. Αυτά περιλαμβάνουν το να είσαι «γενναίος, άφοβος, ανιδιοτελής, να διαθέτης αυτοθυσία, να είσαι ειλικρινής και δυνατός, και να έχεις ηθική ακεραιότητα». Μια άλλη βασική ποιότητα των ηρώων είναι να έχουν τα «κότσια» για να βοηθήσουν τους άλλους, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι κινδυνεύουν να βρεθούν σε κίνδυνο
Αυτές οι αξιέπαινες ιδιότητες, με τη σειρά τους, εξυπηρετούν τρεις ψυχολογικές λειτουργίες στη ζωή των ανθρώπων. Όπως σημειώνουν οι συγγραφείς της μελέτης, αυτές οι λειτουργίες εμπίπτουν στην κατηγορία της βελτίωσης (κι αυτοβελτίωσης) (παρέχοντας κίνητρα, ελπίδα, έμπνευση), ηθική μοντελοποίηση (υπενθυμίζοντας στους ανθρώπους την έννοια του «καλού») και προστασία (κρατώντας τους ανθρώπους ασφαλείς από τον κίνδυνο και το κακό).
Έχοντας αυτές τις ιδέες κατά νου, αναλογίσου τις ιδιότητες των ανθρώπων που έχεις ορίσει ως ήρωες και γιατί σε ενδιαφέρουν. Σε κάνουν οι ήρωες σου να νιώθεις ασφαλής; Σου δείχνουν με την ανιδιοτελή συμπεριφορά τους ότι και εσύ θα μπορούσες να γίνεις καλύτερος άνθρωπος;
Σύμφωνα με τους επιστήμονες που διεξήγαγαν τη μελέτη, πιθανότατα θα στραφείς σε έναν ήρωα για να αντλήσεις έμπνευση και δύναμη σε περιόδους απειλής. Η ταυτοποίησή σου με κάποιον που έχει τις ιδιότητες της γενναιότητας και της ανιδιοτέλειας παρέχει κάποια από αυτήν την έμπνευση, αλλά το ίδιο ισχύει και για την ιδέα ότι και εσύ αντίστοιχα θα μπορούσες να ανταπεξέλθεις με ηρωικό τρόπο αντίστοιχα στις απειλές της ζωής σου.
Πώς αντιδρούν οι άνθρωποι όταν αντιμετωπίζουν απειλές για την υγεία και την ασφάλειά τους;
Από ψυχολογική άποψη, οι απαντήσεις των ανθρώπων κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού αντικατοπτρίζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν την ιδέα της δικής τους θνησιμότητας. Αυτή η «απειλή θνησιμότητας», στο πλαίσιο που προτείνουν οι Βρετανοί συγγραφείς, έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει τους ανθρώπους να αναζητήσουν περισσότερη έμπνευση από ποτέ με την ταύτιση τους με ήρωες. Με τα λόγια τους, «οι ήρωες είναι πιθανό να είναι πυλώνες» στους οποίους απευθύνεσαι κάτω από αυτές τις εξαιρετικά αγχωτικές συνθήκες. Όταν σκέφτεσαι τον ήρωα, είναι πιο πιθανό να αισθάνεσαι ασφαλής και προστατευμένη και τα συναισθήματα απειλής αρχίζουν να εξαφανίζονται.
Μεγάλο μέρος της βιβλιογραφίας για το άγχος και την αντιμετώπιση επικεντρώνεται στους τρόπους με τους οποίους τα άτομα μπορούν να ανακαλύψουν βαθιά μέσα τους τους δικούς τους πόρους για τη διαχείριση των απειλών. Ως τέτοια, αυτή η βιβλιογραφία δεν λαμβάνει υπόψη τη λειτουργία των υποδειγμάτων ή άλλων πηγών έμπνευσης καθώς βιώνεις δύσκολες στιγμές. Η Ulqinaku και η ομάδα της προτείνουν ότι αυτό που σου δίνουν οι ήρωες, εκτός από την ηθική αναβάθμιση, είναι μια αυξημένη αίσθηση της δικής σου δύναμης προκειμένου να ξεπεράσεις τις αντιξοότητες.
Οι ερευνητές διερευνούν την ιδέα ότι οι ήρωες βοηθούν τους απλούς ανθρώπους να αισθάνονται πιο ισχυροί
Προτείνοντας ότι οι ήρωες ενσταλάζουν την αίσθηση της δύναμης στους απλούς ανθρώπους, οι Βρετανοί ερευνητές πραγματοποίησαν τέσσερις μελέτες, οι οποίες περιελάμβαναν το να δουν πώς οι συμμετέχοντες που ταυτίζονταν με ήρωες αντέδρασαν σε κάποιο είδος απειλής της θνησιμότητάς τους. Τρεις από τις μελέτες χρησιμοποίησαν πειραματικό χειρισμό για να ωθήσουν τους συμμετέχοντες να θυμούνται έναν ήρωα στις συνθήκες απειλής θνησιμότητας.
Ένα βασικό αποτέλεσμα μέτρησης ενδιαφέροντος που χρησιμοποίησαν οι συγγραφείς στις πειραματικές μελέτες τους ήταν μια δυνατότητα επιλογής στην οποία οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν τις προθέσεις τους να τρώνε ανθυγιεινά σνακ. Οι συγγραφείς το επέλεξαν αυτό ως αποτέλεσμα, επειδή η προηγούμενη έρευνα έδειξε ότι σε περιόδους έντονης απειλής θνησιμότητας, οι άνθρωποι στην πραγματικότητα είναι περισσότερο, όχι λιγότερο, πιθανό να τείνουν προς ανθυγιεινές συνήθειες. Μπορείς να το σκεφτείς ως ένα είδος θεωρίας «τελευταίου γεύματος» στο ότι, αν γνωρίζεις ότι το επόμενο γεύμα σου θα είναι το τελευταίο σας, θα προτιμήσεις ένα φαγητό άνεσης-comfort food με υψηλές θερμίδες που σου αρέσει να απολαμβάνεις περισσότερο. Γιατί να ανησυχείς για την υγεία σου εάν γνωρίζεις ότι το τέλος της ζωής σου πλησιάζει;
Αυτή η θεωρία του τελευταίου γεύματος δεν είναι ακριβώς η πιο προσαρμοστική συμπεριφορά από μακροπρόθεσμη σκοπιά, δεδομένου ότι με την υιοθέτηση ανθυγιεινών φαγητών μπορεί να θέσεις τον εαυτό σου σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο ώστε να μην επιβιώσεις από μια απειλή που σχετίζεται με την υγεία. Το ερώτημα που έθεσαν οι ερευνητές ήταν αν οι συμμετέχοντες που πίστευαν στους ήρωες θα ήταν λιγότερο πιθανό να μειώσουν τις προφυλάξεις τους σχετικά με την υγεία τους όταν κινδύνευαν.
Πριν από τη διεξαγωγή των πειραματικών μελετών, οι συγγραφείς χρησιμοποίησαν δεδομένα πραγματικής ζωής για να ελέγξουν την πρόβλεψή τους ότι, όταν τίθενται υπό απειλή θνησιμότητας, οι άνθρωποι που σκέφτονται για τους ήρωες αισθάνονται πιο ισχυροί. Οι συγγραφείς υπέβαλαν δεδομένα Twitter (πάνω από 150.000 tweets) σε γλωσσική ανάλυση. Τα tweets δημιουργήθηκαν από χρήστες σε απάντηση σε ένα σύνολο τρομοκρατικών επιθέσεων 2016-17 στην Τουρκία, τη Γερμανία και το Ισραήλ. Οι βασικές μεταβλητές ενδιαφέροντος ήταν η έκταση της απειλής θνησιμότητας (tweets που σχετίζονται με το θάνατο), υπενθυμίσεις ήρωων (λέξεις που περιλαμβάνουν, π.χ. ηρωισμό) και αντιλήψεις για την προσωπική δύναμη.
Η μελέτη του Twitter αποκάλυψε ότι, όπως αναμενόταν, οι άνθρωποι που ανέφεραν ηρωικά θέματα έδειξαν επίσης λιγότερες αναφορές όρων που υποδηλώνουν απειλή θνησιμότητας και συχνότερη αναφορά σε συναισθήματα ενδυνάμωσης. Αυτά τα ευρήματα άνοιξαν τον δρόμο για ένα πείραμα στο οποίο οι ερευνητές χρησιμοποίησαν διαδικτυακό λογισμικό έρευνας για να προετοιμάσουν τους συμμετέχοντες να σκεφτούν την απειλή θνησιμότητας. Σε ένα τρίτο πεδίο μελέτης, οι ερευνητές πήραν συνέντευξη από την αίσθηση θνησιμότητας των ανθρώπων σε χώρες των Καθολικών που σχετίζονται με την περίοδο από 1 έως 3 Νοεμβρίου, τη περίοδο κατά την οποία οι πιστοί καλούνται να θυμούνται τα χαμένα αγαπημένα τους πρόσωπα.
Στο τέταρτο και τελευταίο μέρος αυτών των μελετών, η ερευνητική ομάδα χρησιμοποίησε την πανδημία του κορωνοϊού ως πηγή απειλής θνησιμότητας. Οι 200 διαδικτυακοί συμμετέχοντες σε αυτό το μέρος της μελέτης ανέφεραν τον βαθμό στον οποίο σκέφτονταν για τον θάνατο και πίστευαν ότι απειλούνται οι ζωές τους. Εκείνοι στην ομάδα υπενθύμισης κάποιου ήρωα έγραψαν έπειτα για έναν ήρωα, και εκείνοι στην ομάδα μη-ηρώων ακολούθησαν την οδηγία για να γράψουν για έναν από τους γνωστούς τους (όχι συγκεκριμένα έναν ήρωα).
Παραδείγματα τέτοιων ιστοριών περιελάμβαναν: «Ο ήρωάς μου είναι η μητέρα μου. Είναι ο ήρωας της ζωής μου γιατί σε όλη της τη ζωή προσπάθησε να εκπληρώσει κάθε ανάγκη μου, αν και ήταν μόνη. «Η ηρωίδα μου είναι η Άνγκελα Μέρκελ. Είναι μια ισχυρή και ανεξάρτητη γυναίκα που έχει τώρα τη δύναμη να κυβερνά τον κόσμο και να τον αλλάζει προς το καλύτερο».
Στη συνέχεια, οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να δείξουν πόσο πολύ θα κατανάλωναν ένα ανθυγιεινό σνακ που θα δινόταν υποθετικά σε αυτούς (π.χ. καραμέλες M&M) έναντι ενός υγιεινού σνακ (σταφύλια). Τέλος, οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν τους εαυτούς τους σε αντιληπτά επίπεδα της αίσθησης της προσωπικής τους δύναμης (π.χ. "Αν το θέλω, παίρνω τις αποφάσεις" και "Νομίζω ότι έχω μεγάλη δύναμη").
Τα ευρήματα και ο ρόλος των ηρώων στη ζωή σου
Όσον αφορά τα αποτελέσματα των πειραματικών και επιτόπιων μελετών, τα ευρήματα ενίσχυσαν την αρχική έρευνα που βασίζεται στο Twitter, δείχνοντας ότι η αξία των ηρώων φαίνεται να εστιάζει στην ικανότητά τους να βοηθούν τους ανθρώπους να αισθάνονται πιο ισχυροί. Αυτή η αίσθηση της ενισχυμένης δύναμης, με τη σειρά της, συσχετίστηκε με χαμηλότερη τάση υπερβολικής κατανάλωσης σνακ υψηλής θερμίδας, το σημάδι που δείχνει ότι οι άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει το μέλλον τους.
Όπως καταλήγουν οι συγγραφείς, αν και προηγούμενες μελέτες δείχνουν ότι οι ήρωες βοηθούν τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν τις απειλές, η προηγούμενη έρευνα απέτυχε να αποκαλύψει τους υποκείμενους μηχανισμούς σε αυτήν τη διαδικασία. Τα εμπειρικά στοιχεία που παρέχει η μελέτη του Leeds, σημειώνουν οι συγγραφείς, ενισχύουν τον ρόλο των ηρώων στη μεταμόρφωση των απόψεων των ανθρώπων για τη δική τους δύναμη.
Σύμφωνα με τα λόγια των συγγραφέων, «Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι τόσο κατά τη διάρκεια των απειλητικών περιόδων που σχετίζονται με τρομοκρατικές επιθέσεις όσο και με την πανδημία του κορωνοϊού, το να έχουμε στο μυαλό μας το παράδειγμα των ηρώων μπορεί να προσφέρει κάποια ανακούφιση σε άτομα που βιώνουν απειλές θνησιμότητας».
Συνοψίζοντας, είτε πρόκειται για ταινίες δράσης ή κόμικς που βασίζονται σε ήρωες, μια πραγματική ιστορία του καθημερινού ηρωισμού ή ένα έργο μη μυθοπλασίας για ένα ιστορικό παράδειγμα ηρωισμού, η εύρεση της δικής σου έμπνευσης από αυτές τις πηγές είναι ένας τρόπος να ενισχύσεις την ανταπόκρισή σου στο άγχος. Εφόσον μπορείς να προσδιορίσεις μια πηγή έμπνευσης σε κάποιον που έδειξε γενναιότητα, ακεραιότητα και δύναμη, θα είσαι σε θέση να χρησιμοποιήσεις αυτήν την ταυτότητα για να βρεις τη δική σου εκπλήρωση – και γιατί όχι να γίνεις εσύ η ίδια ένα θετικό παράδειγμα ή η ηρωίδα που θα εμπνέεις τους ανθρώπους γύρω σου, είτε όταν απειλούνται είτε όχι απαραίτητα υπό απειλή!
