Αναλυτικά τα αποτελέσματα της έρευνας που διεξήγαγαν φοιτήτριες του Παν. Πατρών
Από τον Μάρτιο του 2020, τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα έχουν αλλάξει στη διαδικτυακή μάθηση, εκτός από ορισμένες εργαστηριακές ή κλινικές διαλέξεις με μειωμένο αριθμό φοιτητών και για διαφορετικές χρονικές περιόδους.
Ετσι, οι καθημερινές διαλέξεις καθώς και οι εξετάσεις πραγματοποιούνται μέσω διαδικτυακών πλατφορμών μέχρι σήμερα και ως αποτέλεσμα, πολλοί φοιτητές που σπουδάζουν μακριά από το σπίτι επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Ο στόχος αυτής της μελέτης ήταν να προσδιορίσει τον αντίκτυπο της πανδημίας COVID-19 στην ποιότητα ζωής και την ψυχική υγεία των φοιτητών πανεπιστημίου στην Ελλάδα. Από όσο γνωρίζουμε, είναι μία από τις ελάχιστες μελέτες με τόσο εκτεταμένο δείγμα, συμπεριλαμβανομένων δεδομένων για την ποιότητα ζωής και την ψυχική υγεία.
Η παρούσα μελέτη είχε στόχο να αναδείξει το κοινωνικό πρόβλημα που δημιουργείται από τις επιπτώσεις του COVID-19 στην ψυχική υγεία και να προτείνει τρόπους βελτίωσης της ψυχικής κατάστασης των φοιτητών, με στόχο τη μείωση των ποσοστών κατάθλιψης, άγχους και μετατραυματικού στρες στον πληθυσμό αυτό. Συμμετείχαν 1.266 φοιτητές από όλη την Ελλάδα και και τις διάφορες σχολές με 73,6% γυναίκες και 26,4 άντρες.
Η μελέτη έγινε με τη χρήση ανώνυμων ερωτηματολογίων με συνολικό αριθμό ερωτήσεων (82), που περιέχουν ερωτήσεις σχετικά με την ποιότητα ζωής, την ψυχική υγεία και κάποια δημογραφικά στοιχεία των φοιτητών. Η προώθηση του ερωτηματολογίου έγινε διαδικτυακά με τη βοήθεια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης καθώς και των Γραφείων Διασύνδεσης των Ιδρυμάτων της κάθε σχολής. Το δείγμα της έρευνας αποτελούσαν προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές διαφορετικών σχολών των Ελληνικών Πανεπιστημίων.
Τα ερευνητικά ερωτήματα ήταν: Ποια είναι η κατάσταση της ψυχικής υγείας και της ποιότητας ζωής των φοιτητών στην Ελλάδα ένα χρόνο μετά την έναρξη της πανδημίας σε σύγκριση με την υπάρχουσα βιβλιογραφία πριν την πανδημία. Ποιοι παράγοντες έχουν επίδραση στα παραπάνω και με ποιον τρόπο. Σύγκριση των αποτελεσμάτων με παρόμοιες έρευνες στον ίδιο πληθυσμό άλλων χωρών.
Η ποιότητα ζωής και η ψυχική υγεία του φοιτητικού πληθυσμού αποτελεί σημαντικό ζήτημα και η πανδημία έχει επιδεινώσει και τα δύο. Οι αυτο-αναφερόμενες απαντήσεις των φοιτητών δείχνουν σχετική επίδραση στην ποιότητα ζωής τους όπως αναφέρεται και σε άλλες χώρες π.χ. Μεγάλη Βρετανία. Ο πληθυσμός, η απομόνωση, η μοναξιά και οι ανησυχίες για τη νόσο αποτελούν παράγοντες κακής ψυχολογικής υγείας. Ειδικά για τους φοιτητές, η επείγουσα μετάβαση στη διαδικτυακή μάθηση είχε ανάμεικτα αποτελέσματα ικανοποίησης και απογοήτευσης. Χρειάζεται αρκετός χρόνος για να εκτιμήσουμε πλήρως τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της πανδημίας Covid-19 για την ψυχική υγεία των φοιτητών καθώς είναι γνωστό ότι οι ψυχολογικές επιπτώσεις είναι ένα χαρακτηριστικό του Covid-19.
Οι παράγοντες κινδύνου που έχουν συσχετιστεί με μια χειρότερη ψυχολογική έκβαση περιλαμβάνουν προϋπάρχουσες ψυχικές ασθένειες, οικονομικές δυσκολίες, έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης, συχνή έκθεση σε κοινωνικά μέσα /νέα σχετικά με το COVID-19, αλλά και στη νεότερη ηλικία (≤40 ετών) και στους φοιτητές. Ως αποτέλεσμα των μέτρων φυσικής απόστασης, τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχουν αφομοιώσει τη διαδικτυακή μορφή μάθησης, η οποία θα μπορούσε να επιδεινώσει το ακαδημαϊκό στρες για τους φοιτητές, οι οποίοι ήδη ανησυχούν για την ακαδημαϊκή και επαγγελματική τους επιτυχία.
Μελέτες που διεξήχθησαν σε αρκετές χώρες σχετικά με την ψυχοκοινωνική ανταπόκριση στην πανδημία μεταξύ φοιτητών πανεπιστημίου, δείχνουν παρόμοια εικόνα. Η κατάσταση των φοιτητών βρέθηκε να αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη πιο καταθλιπτικών συμπτωμάτων σε σύγκριση με άλλες επαγγελματικές καταστάσεις (δηλαδή απασχόληση ή συνταξιοδότηση). Η ανησυχία για τις ακαδημαϊκές καθυστερήσεις, όπως καθυστερημένη αποφοίτηση, η ακύρωση αναμενόμενων γεγονότων όπως μελέτες, διπλωματικές, ανταλλαγές, μη δομημένη ή διαδικτυακή μάθηση και επιρροή της πανδημίας στην καθημερινή τους ζωή έχουν οδηγήσει σε μια ποικιλία ψυχολογικών και σωματικών εκδηλώσεων άγχους σε φοιτητές πανεπιστημίου.
Επιπλέον, οι φοιτητές που δεν έχουν επαρκή πρόσβαση στο διαδίκτυο θα υποστούν μειονέκτημα στη διαδικασία αξιολόγησης, το οποίο θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τους βαθμούς τους. Οι φοιτητές που έπρεπε να απομακρυνθούν από τα ιδρύματά τους έχουν βιώσει άγχος, συμπτώματα κατάθλιψης ή άγχους, πλήξη και μοναξιά, ευερεθιστότητα και θυμό.
Η επιδημία της νέας νόσου κορονοϊού (COVID-19) στο Γιουχάν της Κίνας, τον Δεκέμβριο του 2019, επεκτάθηκε γρήγορα σε μια παγκόσμια κρίση υγείας και κηρύχθηκε πανδημία στις 30 Ιανουαρίου 2020, από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Το πρώτο περιστατικό στην Ελλάδα επιβεβαιώθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2020 και από τις 4 Μαΐου 2021, και έχουν επιβεβαιωθεί 346.422 περιπτώσεις COVID-19 στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων πάνω από 10.500 θανάτων. Η παρουσία COVID-19 εκδηλώνεται με διάφορα συμπτώματα, που κυμαίνονται από ασυμπτωματικά, ήπια συμπτώματα έως σοβαρή ασθένεια.
Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ
Λόγω του αυξανόμενου αριθμού περιστατικών και θανάτων και της μεταδοτικής μορφής της νόσου, πολλές χώρες έχουν εφαρμόσει lockdown πληθυσμού για αόριστες χρονικές περιόδους, προκειμένου να αποφευχθεί η εξάπλωση της νόσου. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τα μέτρα φυσικής απόστασης και οι περιορισμοί κίνησης μεγάλης κλίμακας, που συχνά αναφέρονται ως «lockdown», μπορούν να επιβραδύνουν τη μετάδοση COVID 19 περιορίζοντας την επαφή μεταξύ ανθρώπων. Ωστόσο, τα οφέλη της υποχρεωτικής μαζικής καραντίνας πρέπει να σταθμίζονται προσεκτικά έναντι των πιθανών ψυχολογικών επιπτώσεων.
ΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
Η ερευνητική βιβλιογραφία αναφέρει ότι περιοριστικά μέτρα όπως η καραντίνα, η απομόνωση και η κοινωνική απόσταση, έχουν αντίκτυπο στην ψυχολογική ευημερία των ανθρώπων, προσθέτοντας στις αντιδράσεις στην ίδια την πανδημία. Οπως οι φυσικές καταστροφές, οι επιδημίες/πανδημίες συνήθως οδηγούν σε αντιδράσεις κινδύνου και επιδείνωση ή εκδήλωση ψυχιατρικών διαταραχών. Μια απότομη αλλαγή στην καθημερινή ζωή, μια αίσθηση αβεβαιότητας για το μέλλον, οι περιορισμοί των πόρων, ο φόβος για την προσωπική ευημερία, η αυξημένη χρήση των μέσων ενημέρωσης και η εξάπλωση παραπληροφόρησης μπορεί να αντιμετωπιστεί τόσο κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας όσο και μιας φυσικής καταστροφής. Το άγχος και σωματικά συμπτώματα, συναισθήματα θυμού και ευερεθιστότητας, καταθλιπτικά συμπτώματα, συμπτώματα μετατραυματικού στρες καθώς και εμπειρίες στιγματισμού, εγκατάλειψης και απομόνωσης έχουν αναφερθεί κατά τη διάρκεια προηγούμενων επιδημιών, όπως SARS, MERS, Ebola και H1N1.
Εχουν διεξαχθεί διάφορες μελέτες παγκοσμίως για να διερευνηθούν τα ψυχοκοινωνικά αποτελέσματα της πανδημίας COVID-19 στον γενικό πληθυσμό. Συνολικά, μελέτες έχουν αναφέρει αυξημένη συναισθηματική διαταραχή, κατάθλιψη, άγχος, οξεία πανικό, εμμονικές συμπεριφορές, συσσώρευση, αϋπνία, συμπτώματα μετατραυματικού στρες, θυμό και κατάχρηση ουσιών. Ο επιπολασμός της κατάθλιψης και του άγχους βρέθηκε να είναι σημαντικά υψηλότερος σε άτομα που έχουν υποστεί lockdown.
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑ
Η ανάπτυξη αποτελεσματικών εμβολίων μπορεί να σηματοδοτήσει τη σταδιακή επιστροφή στην κανονικότητα της πανεπιστημιούπολης κατά τη διάρκεια του 2021, αλλά ο ρυθμός βελτίωσης θα εξαρτηθεί από παράγοντες όπως η διαθεσιμότητα εμβολίων και το καθεστώς ιεράρχησης των καθηγητών πανεπιστημίου και των φοιτητών στα εθνικά προγράμματα εμβολιασμού. Καθώς οι ταξιδιωτικές απαγορεύσεις παραμένουν σε ισχύ, τα διεθνή συνέδρια, τα προγράμματα ανταλλαγής φοιτητών παραμένουν προβληματικά ή αδύνατα. Ακόμη και σε χώρες όπου ο μαζικός εμβολιασμός εξελίσσεται ικανοποιητικά, οι ανησυχίες για πιο μεταδοτικές ή θανατηφόρες παραλλαγές Sars-CoV-2 μπορεί να σημαίνουν ότι πολλές πτυχές της ακαδημαϊκής ζωής πιθανότατα θα παραμείνουν ανενεργείς για κάποιο χρονικό διάστημα. Το 2020 έδειξε ότι οι πανεπιστημιουπόλεις, και ιδίως η διαβίωση των φοιτητών, θέτουν σημαντικές προκλήσεις για τον έλεγχο της διάδοσης του COVID-19. Τέλος, ενδέχεται να χρειαστεί να επανεξεταστούν οι προτεραιότητες πολιτικής και η κατανομή πόρων για την παροχή πρόσθετης στοχευμένης βοήθειας σε φοιτητές που έχουν επηρεαστεί από το Covid-19.
Ερευνητές: Φαίδρα - Φωτεινή Τσάμη, Αιμιλία Κανελλοπούλου, Λουκία Αλεξοπούλου - Προύνια, 6ετεις φοιτήτριες του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών
Επίβλεψη: Απόστολος Βανταράκης, καθηγητής Υγιεινής, Πάνος Αλεξόπουλος, επικ. καθηγητής Ψυχιατρικής, Παν/μιο Πατρών
